یائسگی که به معنی قطع دائمی قاعدگیهاست، به طور میانگین در 51 سالگی رخ می دهد. اگر چه یائسگی با تغییراتی در هورمونهای هیپوتالاموسی و هیپوفیزی که سیکل قاعدگی را تنظیم می کنند همراه است، با این وجود رویدادی مرکزی محسوب نمی شود، بلکه در واقع به منزله نارسائی اولیه تخمدان است. محور تخمدان، هیپوتالاموس – هیپوفیز ، در طی گذر از یائسگی دستخوش تغییر نمی شود. بنابراین میزان FSH در پاسخ به نارسائی تخمدان و در غیاب فیدبک منفی صادر شده از تخمدان افزایش می یابد. آترزی فولیکولها به ویژه سلولهای گرانولوزا منجر به کاهش تولید استروژن و در نتیجه سبب افزایش میزان FSH می شود.
نگرانیهای دوران یائسگی شامل علائم وازوموتور، آتروفی ادراری تناسلی، استئوپروز، بیماری قلبی و عروقی، سرطان پستان، کاهش عملکرد شناختی و مشکلات جنسی می باشد (1).
علائم وازوموتور، خشکی واژن و یا اختلالات عملکرد جنسی پاسخ بسیار خوبی به درمان با استروژن می دهند ولی با توجه به خطرهای شناخته شده هورمون درمانی امروزه ترکیبات گیاهی یا فیتواستروژن ها جایگزین شده اند. دو گروه فیتواستروژن شامل ایزوفلاونها و لیگنانها می باشند. امروزه مطالعات وسیعی بر سویا انجام شده است. این گیاه سرشار از ایزوفلاونها می باشد، از مهمترین آنها ژنیستئین، دیادزئین و گلایستین می باشد.
اثر درمانی فیتواستروژنها بربیماری های قلبی و عروقی، دیابت، فشار خون و کانسر ثابت شده است. فیتواسترون های سویا به رسپتورهای استروژنی خصوصاً رسپتورهای بتا اتصال می یابند. رسپتورهای استروژن در بافت های تولید مثل و سایر بافتهامانندقلب ،مغز، کبد، و استخوان می باشند. ایزوفلاونهای سویا به رسپتورهای بتا استروژن متصل شده و اثرات استروژنی را در برخی بافت ها تقلید می نماید و در برخی دیگر اثر آنتی استروژنی دارند(SERM).
اثر استروژنیک در بافت ها سبب بهبود چربی خون، دانسیته مغز استخوان و بیماری های قلبی و عروقی می شود. اثر آنتی استروژنیک در بافت های تولید مثل باعث پیشگیری از کانسر پستان، رحم و پروستات می گردد (2).
مکانیسم های شناخته شده اثر سویا بر درمان و یا پیشگیری از بیماری های اترواسکلروز شامل کاهش اکسیداسون لیپوپروتئین ها با چگالی پایین یا LDL ،کاهش CRP و بهبود عملکرد اندوتلیال شریان ها میباشد. سویا همچنین سبب کاهش فشار خون سیستولیک و دیاستولیک می گردد. تحقیقات اثرایزوفلاونهای سویا بر LDL را ثابت نموده است ولی اثری بر HDL و تری گلیسیرید ندارد.
اثر ایزوفلاون های سویا خصوصاً جنیستئین بر افزایش قدرت یادگیری و حافظه نیز مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است .این ایزوفلاون از سلول های مغز در برابر H2O2 که نوعی (ROS) می باشد، حمایت می کند. جنیستئین از سدخونی مغز عبور کرده و دارای اثر آنتی اکسیدان می باشد و نرونها را دربرابر بیماریهای نرودژنراتیو حفاظت مینماید. ایزوفلاون های سویا بر سیستم کلینرژیک مغز اثر گذاشته وسبب کاهش از بین رفتن نرون ها می شود.
افزایش حضور کولین استیل تراسفرازmRNA در کورتکس فرونتال سبب تقویت verbal memory میشود.
از خواص درمانی دیگر سویا اثر بر پوکی استخوان می باشد. ده سال اول پس از شروع یائسگی دوره سریع کاهش دانسیته استخوانی می باشد. کاهش استروژن سبب افزایش بازجذب استخوانی شده که منجر به عدم تعادل بین تشکیل و بازجذب ماتریکس استخوان می شود و در نتیجه پوکی استخوان را سبب خواهد شد. در یک مطالعه متاآنالیز نشان داده شده است که ایزوفلاون های سویا به طور با اهمیتی سبب افزایش دانسیته (54%) و کاهش بازجذب استخوانی (23%) می شود. ایزوفلاون های سویا در واقع سبب افزایش ظرفیت جذب کلسیم می شوند.
جنیستئین موجود در سویا دارای خواص آنتی تومور و آنتی آنژیوژنیک نیز می باشد به همین دلیل شانس کانسر پستان را کاهش میدهد. در مطالعات صورت گرفته در سال های 2008 تا 2012 اثر مهم ایزوفلاون های سویا برکاهش کانسر پروستات نیز گزارش شده است. دیادزئین توسط باکتری های روده به اکول (equol) تبدیل شده و سبب کاهش کانسر پروستات می شود.
اثر فیتواستروژن های سویا بر علائم گرگرفتگی و خشکی واژن نیز در مطالعات مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. طی تحقیقی انجام شده اثر مقایسه ای ایزوفلاونها وگاباپنتین بر علائم گر گرفتگی بیانگر اثربخشی بیشتر ایزوفلاونها می باشد. در همین مطالعه استفاده روزانه90میلیگرم جنیستئین در زنان طی دوره های 4و3و12هفته سبب کاهش دفعات گرگرفتگی شده است. قرص سویاگل فراورده ای است که حاوی50 میلیگرم ایزوفلاون سویا می باشد. استفاده از این فراورده قادر خواهد بود علائم وناراحتیهای دوره یائسگی مانند بیماریهای قلبی عروقی، پوکی استخوان، علائم وازوموتور، افزایش فشارخون و اختلال حافظه را کاهش دهد.*
